Fərha Əliyev niyə yeni Hacı Zeynalabdin ola bilmədi?

Azərbaycanda nədənsə belə təsəvvür var ki, iqtidar dinçiləri sıxışdırır. Gəlin baxaq doğrudanmı bu belədi. Əvvəl aydınlaşdırmaq lazımdı, iqtidarın sekulyar istiqamətli inkişaf siyasəti ilə din istiqamətli siyasət arasında var-gəl etməsinin səbəbi nədir? İndi dəbdi bunu qeosiyasi səbəblərdə axtarmaq. Yəni iqtidar Qərbə meyl edir, çünki Avropaya inteqrasiya yolunu tutub, o biri tərəfdən də Şərq aləminə aid olduğunu anlayır və bunu nəzərə almaya bilməz. Bu ən sadə, məktəbli uşaqlarında anlayacağı, bir izahdır. Ancaq bir az dərin təhlil aparsaq onda bu problemin qeosiyasi müstəvidə deyil, siyasi-iqtisadi müstəvidə olan bir məsələ olduğunu görmək olar. Siyasi- iqtisadi terminlərlə danışanda iqtidarın bonaparist siyasət yürütdüyünü görmək olar. İqtidar iri sekulyarist burjuaziya ilə, dinçi xırda burjua ünsür arasında balans yaratmağa çalışır. Əlbəttə burada subyektiv amil kimi qeosiyasət də var. İran və indi də artıq Türkiyə dinçi xırda burjua yönlü siyasət apardığına görə, bunun əksinə olaraq Azərbaycan iqtidarı əsasən iri burjua sekulyarist yönlü siyasət aparır. Elə buna görə Petkim artıq Azərbaycana məxsusdur, İran neft sənayəsi isə dağılmaq ürədir. Ancaq bu barədə bir az sonra. Obyektiv səbəb isə yenə siyasi-iqtisadi müstəvidədir. Azərbaycanda xırda burjua dinçi(əslində isə sosialist) siyasəti mümkün deyil, çünki Azərbaycanda xırda burjua ünsür siyasi cəhətdən çox zəif və qorxaqdır(ənənəvi müxalifət məhz bu quvvələrin marağından çıxış etməyə çalışır, onun dinçi siyasəti bununla izah olunur). Bunun səbəbi nədir, yəni xırda burjua ünsürün zəif olmasının? Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatına keçid, qısa müddətli və sıçrayışlı olduğuna görə, burada xırda burjua ünsür özünə güclü mövqe seçə bilmədi. İri maqnatlar birbaşa bazar modelinə keçiddə bütün əsas istehsal sahələrini ələrinə keçirə bildi. Sirr deyil ki, Azərbaycan Respubliksaında əsas istehsal vasitələri ya dövlətin ya da dövlət məmurlarının əlindədir. Bunun da obyektiv səbəbləri var. İri neft sənyəsi yeni şəraitdə (Hacı) Zeynəlabidin Tağıyev kimi ünsürü yarada bilməzdi. Çünki hər bir sahədə olduğu kimi, netf sənayəsində də texnoloji prosses iri inhisar tipli müəssisələri labüd etdi ki, bunu da Hacı Zeynalabdin və Murtuza Muxtarov kimi adamlar, yeni şəraitdə idarə edə bilməzdilər. Əslində Fərhad Əliyevin Azpetrol şirkətinin əlindən alınmasında da bu amil dururdu. Hacı Zenalabdin Tağıyev Nobel qardaşları ilə rəqabət apararkən bütün yerli xırda və orta, əsasən azərbaycanlı, neft sənayəçiləri ilə şərikli səhmdar cəmiyyətlrəri yaradmışdı. İndiki dönəmdə BP və Total kimi nəhənglərlə rəqabət aparmaq üçün ən azından Fərhad Əliyev, ərəb neft şeyxləri ilə şərik olmalı idi. Ancaq həmin bu ərəblər artıq həmin bu bp və Total ilə şərikdirlər. Beləliklə yeni hacılar o hacılardan fərqli olaraq çox zəif, qorxaq və deməli heç bir siyasi mövqeyi olmayan bir ünsürdür. İlham Əliyev iqtidarı buna görə daha çox məhz dinçi yox, sekulyar iri burjua maqnatlarının marağına cavab verən siyasət aparmaqdadır.